Η Αξιοποίηση της Θεωρίας του Νου στην Ψυχοεκπαίδευση και Θεραπεία Παιδιών και Εφήβων με ΔΑΦ

Γράφει η συνεργάτιδα του ΚΕΘ ΨΥΧΟΓΡΑΦΕΙΝ Ιωάννα Γουλή , Ψυχολόγος

Η Θεωρία του Νου (Theory of Mind, ToM) αναφέρεται στην ικανότητα του ατόμου να κατανοεί τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις προθέσεις των άλλων (Premack & Woodruff, 1978). Τα παιδιά και οι έφηβοι με Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) συχνά παρουσιάζουν ελλείμματα σε αυτή την ικανότητα, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την κοινωνική τους αλληλεπίδραση, την επικοινωνία και τη συναισθηματική τους ρύθμιση (Baron-Cohen, Leslie & Frith, 1985).

Πιο συγκεκριμένα, η θεραπευτική παρέμβαση για την ενίσχυση της Θεωρίας του Νου στα άτομα με ΔΑΦ περιλαμβάνει:

• Δομημένα προγράμματα ψυχοεκπαίδευσης, όπως οι Κοινωνικές Ιστορίες (Gray, 1998) και η Χρήση Κινουμένων Σχεδίων για την Κατανόηση της Σκέψης (Golan et al., 2010).
• Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), η οποία διδάσκει στρατηγικές κατανόησης των συναισθημάτων και των κοινωνικών καταστάσεων (Begeer et al., 2011).
• Ομαδικά προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, που βελτιώνουν την αλληλεπίδραση και την ενσυναίσθηση (Lerner et al., 2012).
• Θεραπευτικό παιχνίδι, όπου οι θεραπευτές χρησιμοποιούν παιχνίδια ρόλων για να βοηθήσουν τα παιδιά να κατανοήσουν κοινωνικές συμβάσεις και συναισθηματικές εκφράσεις (Howlin, Baron-Cohen & Hadwin, 1999).

Η ανάπτυξη της Θεωρίας του Νου μπορεί να επιφέρει σημαντικά οφέλη σε ατομικό, οικογενειακό και κοινωνικό επίπεδο. Σε ατομικό επίπεδο συμβάλλει στη βελτίωση της κοινωνικής κατανόησης και της ενσυναίσθησης, στην ανάπτυξη καλύτερης συναισθηματικής ρύθμισης και επικοινωνίας (Hutchins, Prelock & Bonazinga-Bouyea, 2014), καθώς και στη μείωση του άγχους που σχετίζεται με κοινωνικές καταστάσεις. Συνακόλουθα, σε οικογενειακό επίπεδο, ενισχύει την επικοινωνία μεταξύ παιδιού και γονέων, μειώνει τις συγκρούσεις λόγω παρερμηνειών στις προθέσεις των άλλων (Ozonoff & Miller, 1995) και συμβάλλει στην ενδυνάμωση των δεσμών και καλύτερη κατανόηση των αναγκών του παιδιού.

Τέλος, σε κοινωνικό επίπεδο συντελεί στη βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων και της αποδοχής των παιδιών/εφήβων από συνομηλίκους (Peterson, Wellman & Liu, 2005), με αποτέλεσμα όχι μόνο την ευκολότερη ένταξη τους σε ομάδες και σχολικά περιβάλλοντα, αλλά και τη διασφάλιση μεγαλύτερης αυτονομίας και ανεξαρτησίας στις κοινωνικές τους συναλλαγές.

Συμπερασματικά, η ενίσχυση της Θεωρίας του Νου στα παιδιά και εφήβους με ΔΑΦ μέσω στοχευμένων παρεμβάσεων έχει πολλαπλά οφέλη, βελτιώνοντας τόσο την προσωπική τους ανάπτυξη όσο και την κοινωνική τους ένταξη. Η εφαρμογή δομημένων προγραμμάτων και θεραπευτικών παρεμβάσεων μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, ενισχύοντας την αλληλεπίδραση με το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον.

Ιωάννα Γουλή

Ψυχολόγος

(Μάιος 2025)

Βιβλιογραφία

Baron-Cohen, S., Leslie, A. M., & Frith, U. (1985). Does the autistic child have a “theory of mind”? Cognition, 21(1), 37-46.

Begeer, S., Gevers, C., Clifford, P., Verhoeve, M., Kat, K., Hoddenbach, E., & Boer, F. (2011). Theory of Mind training in children with autism: A randomized controlled trial. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41(8), 997-1006.

Golan, O., Baron-Cohen, S., Hill, J. J., & Rutherford, M. D. (2010). The “Reading the Mind in Films” task: Complex emotion recognition in adults with and without autism spectrum conditions. Social Neuroscience, 5(1), 59-71.

Gray, C. (1998). Social stories and comic strip conversations with students with Asperger syndrome and high-functioning autism. Asperger Syndrome and High Functioning Autism, 167-198.

Howlin, P., Baron-Cohen, S., & Hadwin, J. (1999). Teaching children with autism to mind-read: A practical guide for teachers and parents. John Wiley & Sons.

Hutchins, T. L., Prelock, P. A., & Bonazinga-Bouyea, L. (2014). Theory of Mind and social competence in children with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 44(9), 2253-2267.

Lerner, M. D., White, S. W., & McPartland, J. C. (2012). Mechanisms of change in social skills intervention for youth with autism spectrum disorders: A review. Autism, 16(5), 408-422.

Ozonoff, S., & Miller, J. N. (1995). Teaching theory of mind: A new approach to social skills training for individuals with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 25(4), 415-433.

Peterson, C. C., Wellman, H. M., & Liu, D. (2005). Steps in Theory‐of‐Mind development for children with deafness or autism. Child Development, 76(2), 502-517.

Premack, D., & Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences, 1(4), 515-526.

(Πηγή εικόνας: https://www.psychologytoday.com/ Brittany Thompson)